Majaczenie jest powszechnym zaburzeniem neuropoznawczym, które interesuje wielu lekarzy różnych specjalności opiekujących się pacjentami cierpiącymi na choroby somatyczne. Najważniejsze cechy majaczenia to zaburzenia świadomości (zagubienie i dezorientacja w czasie i przestrzeni) oraz zaburzenia uwagi (upośledzenie zdolności koncentracji, przerzutność i utrzymywanie uwagi). Majaczenie nie jest chorobą psychiczną, ale zespołem objawów, które mogą rozwijać się w wyniku poważnych chorób somatycznych, odstawienia leków lub substancji psychoaktywnych, zatrucia nimi lub po zabiegach chirurgicznych w znieczuleniu ogólnym. Kryteria diagnostyczne majaczenia według klasyfikacji DSM-5 obejmują m.in. zaburzenia świadomości i uwagi, szybkie rozwijanie się objawów, zmienność nasilenia, zaburzenia poznawcze i objawy psychotyczne. Majaczenie może zostać zdiagnozowane tylko w przypadku, gdy jest ono wynikiem choroby somatycznej, zatrucia substancjami lub leków, lub odstawienia tych substancji.

Wyróżnia się trzy różne formy majaczenia: majaczenie hiperaktywne, majaczenie hipoaktywne i majaczenie mieszane. Osoby cierpiące na majaczenie hiperaktywne charakteryzują się wzmożoną aktywnością ruchową, zmiennością nastroju, pobudzeniem oraz agresywnymi zachowaniami. Natomiast majaczenie hipoaktywne objawia się zmniejszeniem aktywności psychoruchowej, aż do stuporu, co może skutkować wycofaniem się, nadmiernym spokojem i sennym stanem. Osoby z majaczeniem mieszane doświadczają objawów zaburzeń świadomości i uwagi, ale bez zmian aktywności ruchowej.

U około 60% pacjentów z majaczeniem obraz kliniczny nie ulega zmianie, czyli nie dochodzi do „przechodzenia” z jednej formy majaczenia na drugą. Najmniej korzystne rokowanie jest związane z majaczeniem hipoaktywnym.

Najważniejszymi czynnikami ryzyka majaczenia są:

• wiek powyżej 65 lat,
• zaburzenia czynności poznawczych i/lub otępienie,
• ciężka choroba somatyczna,
• złamanie szyjki kości udowej.

Szacuje się, że majaczenie rozwija się u około 40% osób w wieku podeszłym, które znalazły się w szpitalu (z dowolnej przyczyny). Spośród osób przebywających w ośrodkach opieki długoterminowej objawy majaczenia ujawniają się u około 20%, zaś wśród leczonych na oddziałach intensywnej terapii zaburzenie to rozpoznaje się u 7–80% pacjentów.

Objawy majaczenia mogą prowadzić do poważnych skutków. Osoby cierpiące na majaczenie są bardziej narażone na:

• dłuższą hospitalizację oraz powikłania związane z długotrwałym leczeniem w szpitalu,
• zespoły otępienne,
• zgon (o około 2 razy większe ryzyko niż u pacjentów bez majaczenia).

Leczenie osób cierpiących na majaczenie opiera się zarówno na metodach niefarmakologicznych, jak i farmakologicznych. Okazuje się, że te pierwsze mogą być skuteczniejsze i bezpieczniejsze, szczególnie u osób starszych, ponieważ nie ma powszechnie przyjętych zasad farmakoterapii dla pacjentów z objawami majaczenia.

Zgodnie z zaleceniami przyjętymi w Wielkiej Brytanii, u osób hospitalizowanych z grupy ryzyka rozwinięcia majaczenia zaleca się stosowanie określonej strategii zapobiegawczej:

• W ciągu pierwszych 24 godzin od przyjęcia do szpitala, konieczne jest ocenienie czynników ryzyka powstania majaczenia.
• Pacjent powinien przebywać w pokoju z oknami, a na ścianie powinien znajdować się zegar, by ułatwić mu orientację czasową.
• Ważne jest także częste prowadzenie rozmów z pacjentem, co ułatwi mu zrozumienie, kim jest, gdzie się znajduje i kto go otacza.
• W ramach leczenia somatycznego, należy zadbać o:
  • prawidłowe nawodnienie i odżywienie,
  • tlenoterapię (jeśli konieczna),
  • właściwe leczenie przeciwbólowe i przeciwdepresyjne,
  • ograniczenie ryzyka infekcji i szybkie podjęcie odpowiedniego leczenia w przypadku ich wystąpienia,
  • motywowanie pacjentów do podejmowania aktywności fizycznej oraz udzielanie im wsparcia w tym zakresie,
  • dbanie o higienę snu,
  • zapewnienie pomocy osobom z zaburzeniami wzroku lub słuchu poprzez udostępnienie odpowiednich okularów lub aparatów słuchowych.

Wyniki wstępnych badań dotyczących skuteczności niektórych leków w profilaktyce majaczenia u osób wymagających leczenia chirurgicznego są obiecujące. Stosowanie haloperidolu, atypowych leków przeciwpsychotycznych, gabapentyny oraz zmniejszenie standardowych dawek propofolu lub zastosowanie pojedynczego wlewu ketaminy przez anestezjologa wydaje się redukować ryzyko pooperacyjnego majaczenia.

Najważniejszym celem postępowania klinicznego u osób z majaczeniem jest zidentyfikowanie przyczyny tych objawów i wprowadzenie odpowiedniego leczenia. Badania nad skutecznością leków przeciwpsychotycznych w leczeniu majaczenia są sprzeczne, ale haloperidol i kwetiapina wydają się być najskuteczniejsze. Majaczenie nie jest chorobą psychiczną, ale wynika z problemów somatycznych. W leczeniu stosuje się metody farmakologiczne i niefarmakologiczne, a profilaktyka jest ważna.