Choroba afektywna dwubiegunowa, znana także jako zaburzenia afektywne dwubiegunowe, charakteryzuje się występowaniem epizodów depresji, manii/hipomanii lub epizodów mieszanych. Pomiędzy tymi epizodami zazwyczaj występują okresy remisji, czyli braku objawów lub ich niewielkiego nasilenia. Choroba ta jest drugą najczęstszą przyczyną niezdolności do pracy z powodów psychiatrycznych. Niejednokrotnie zaczyna się w młodym wieku i może powodować poważne konsekwencje we wszystkich sferach życia chorego. Diagnostyka tej choroby może być trudna, dlatego kluczowe znaczenie ma wczesne rozpoznanie i odpowiednie leczenie. Choroba afektywna dwubiegunowa to grupa zaburzeń nastroju charakteryzująca się nawracającymi epizodami depresji, manii, hipomanii lub epizodami mieszanych o różnym nasileniu i przebiegu. Istnieje wiele podtypów tej choroby, w tym choroba afektywna dwubiegunowa I typu, II typu, III typu, cyklotymia, mania jednobiegunowa i inne. Epizody choroby mogą nawracać z różną częstością, a zmiana nastroju z depresyjnego na maniakalny (i odwrotnie) może nastąpić nawet w ciągu jednego dnia. Leczenie i współpraca pacjenta z lekarzem mają kluczowe znaczenie dla przebiegu choroby afektywnej dwubiegunowej.

Zachorowalność na chorobę dwubiegunową typu I i II wynosi około 2%, a rozpowszechnienie wszystkich zaburzeń związanych z tą chorobą sięga 6-11%. Zarówno kobiety, jak i mężczyźni równie często cierpią na tę chorobę afektywną dwubiegunową.

Epizod depresyjny

Epizod depresyjny manifestuje się stopniowym pogorszeniem nastroju, czyli uczuciem smutku, utratą radości i interesu oraz zmianami w energii życiowej. U pacjentów z depresją w przebiegu choroby afektywnej dwubiegunowej, zwłaszcza po wcześniejszym epizodzie manii/hipomanii, obserwuje się wyraźny spadek aktywności i napędu psychoruchowego. Do objawów depresyjnych należą:

• uczucie stopniowej utraty energii życiowej,
• zmęczenie,
• trudności w podejmowaniu decyzji czy wykonywaniu codziennych czynności,
• wolniejsze tempo myślenia i mowy,
• problemy z koncentracją i uwagą,
• problemy z pamięcią.

Może dochodzić do zahamowania psychoruchowego, gdy pacjent pozostaje w bezruchu i trudno nawiązać z nim kontakt. Depresja towarzysząca chorobie afektywnej dwubiegunowej często objawia się nadmierną sennością w ciągu dnia i nocy. Pacjenci mogą doświadczać spadku popędu seksualnego i zaburzeń apetytu. Epizody depresyjne mogą prowadzić do myśli samobójczych i poczucia beznadziei. W przypadku nasilonej depresji mogą występować także objawy psychotyczne, takie jak depresyjne urojenia.

Liczba epizodów depresyjnych u pacjentów z chorobą afektywną dwubiegunową jest zazwyczaj wyższa niż u osób z chorobą afektywną jednobiegunową.

Epizod maniakalny

Epizod maniakalny charakteryzuje się podwyższonym nastrojem, euforią, nadmierną radością, agresją oraz wysoką aktywnością życiową. Pacjenci mogą doświadczać zaburzeń myślenia i nieadekwatnego poczucia własnej wartości. Epizod maniakalny może prowadzić do działań ryzykownych i niebezpiecznych.

W trakcie manii pacjenci mogą nadużywać substancji psychoaktywnych, podejmować ryzykowne zachowania oraz doświadczać zwiększonego popędu seksualnego. Często są bezkrytyczni wobec swoich objawów i nie są skłonni szukać pomocy psychiatrycznej.

Epizod hipomaniakalny

Epizod hipomaniakalny charakteryzuje się mniejszą liczbą objawów i mniejszym nasileniem niż epizod manii. Pacjenci w hipomanii są w stanie kontrolować swoje zachowania i często mają większą świadomość swojej sytuacji. W tym stanie mogą podejmować lekkomyślne działania, ale zazwyczaj są krytyczni wobec nich.

W przeciwieństwie do epizodu manii, hipomania nie zawsze jest traktowana jako stan patologiczny i może być akceptowana przez otoczenie pacjenta.

Epizod mieszany

Epizod mieszany charakteryzuje się jednoczesnym występowaniem objawów depresji i manii. Ta mieszanka stanów emocjonalnych wymaga szczególnej obserwacji pacjenta pod kątem myśli samobójczych.

Okres remisji

Okres remisji to czas bezobjawowy lub z lekkimi objawami choroby. Pomimo braku widocznych objawów, ważne jest regularne monitorowanie pacjenta przez psychiatrę oraz systematyczne przyjmowanie leków.

Podobnie jak w artykule o depresji, lekarz psychiatra zajmujący się pacjentem z chorobą afektywną dwubiegunową, odpowiadając na pytania pacjenta lub jego rodziny, wskazuje wiele czynników wpływających na przebieg tej choroby. Model biopsychospołeczny uwzględnia liczne czynniki biologiczne, psychologiczne i społeczne, które mogą mieć wpływ na rozwój i przebieg choroby. W przypadku choroby dwubiegunowej należy zwrócić uwagę szczególnie na czynniki biologiczne, takie jak genetyka i zaburzenia neuroprzekaźników. Istotne znaczenie ma również genetyczne podłoże choroby, które może zwiększyć ryzyko choroby u potomstwa. Badania genetyczne nad dziedziczeniem choroby dwubiegunowej mogą w przyszłości pomóc w diagnozowaniu i leczeniu tej choroby. Nie należy szukać "winnego choroby", ponieważ jej wystąpienie głównie zależy od podłoża genetycznego. Czynniki psychologiczne, społeczne i środowiskowe również mają duży wpływ na przebieg choroby. Stresujące wydarzenia życiowe mogą zwiększyć ryzyko choroby, podczas gdy wsparcie ze strony bliskich osób może łagodzić jej objawy. Stabilny rytm dnia i nocny jest kluczowy dla utrzymania równowagi nastroju u pacjentów z chorobą afektywną dwubiegunową.

• Jeśli występują objawy zaburzeń emocjonalnych lub zachowania, które niepokoją daną osobę lub jej bliskich, konieczne jest skonsultowanie się z lekarzem.
• W przypadku nasilonych myśli samobójczych, niezwłocznie należy zwrócić się o pomoc do specjalisty.
• W przypadku łagodnych objawów hipomanii, zaleca się wizytę u psychiatry, nawet jeśli objawy trwają krótko.
• Jeśli zaobserwuje się cykliczność lub sezonowość zmian nastroju u danej osoby, konieczna jest diagnostyka i obserwacja psychiatryczna.
• Z uwagi na trudności diagnostyczne choroby afektywnej dwubiegunowej, istotna jest weryfikacja wstępnego rozpoznania przez lekarza psychiatrę.

Chorobę dwubiegunową stwierdza się po co najmniej 2 nawrotach, w tym jednym epizodzie manii lub hipomanii. Epizody depresji nie prowadzą do tej diagnozy. Często bywa niezdiagnozowana latami. Rozpoznaje się ją zazwyczaj u osób młodych. Pacjenci mogą być początkowo leczeni z powodu innych schorzeń. Diagnoza typu II potrafi być trudna. Epizody depresyjne są łatwiejsze do rozpoznania. Istotny jest także wywiad dotyczący przyczyn manii. W diagnostyce pomocne są kwestionariusze, ale nie zastępują one osobistego badania psychiatrycznego. Obecnie zwraca się także uwagę na cechy dwubiegunowości, które mogą sugerować obecność tej choroby. Lekarz psychiatra powinien pytać o nie podczas wizyt kontrolnych.

Cele leczenia choroby afektywnej dwubiegunowej polegają na osiągnięciu remisji choroby, przywróceniu normalnego funkcjonowania i zapobieganiu nawrotom. Leczenie jest długotrwałe i obejmuje farmakoterapię, psychoedukację oraz terapię psychologiczną. Psychoedukacja odgrywa kluczową rolę w leczeniu choroby afektywnej dwubiegunowej. Polega na przekazywaniu wiedzy pacjentowi o charakterystycznych objawach i zwiastunach choroby. Psychoterapia jest zalecana w okresach remisji oraz podczas epizodów choroby. W leczeniu farmakologicznym stosuje się leki stabilizujące nastrój oraz leki przeciwdepresyjne w przypadku epizodów depresyjnych. W ostrej manii czy depresji można stosować benzodwuazepiny i leki przeciwpsychotyczne. Wartościowe jest monitorowanie stężenia leków we krwi i czynności narządów podczas leczenia. W przypadku współistnienia innych zaburzeń należy wprowadzić odpowiednie leki i terapie. Decyzja o leczeniu monoterapią lub politerapią zależy od przebiegu choroby. W razie ostrego epizodu manii zalecana jest hospitalizacja. W lekooporności można rozważyć elektrowstrząsy. Kluczowe znaczenie ma współpraca pacjenta z lekarzem oraz psychoedukacja pacjenta i jego rodziny. Zapamiętaj, że choroba afektywna dwubiegunowa wymaga systematycznego leczenia, które może przynieść remisje i poprawę jakości życia. Wsparcie społeczne i edukacja są kluczowe w procesie terapeutycznym.