Aorta jest głównym naczyniem krwionośnym w organizmie ludzkim. Po lewej stronie serca krew jest tłoczona do aorty, która dostarcza krew do wszystkich narządów i tkanek poprzez swoje odgałęzienia. Przebieg aorty przypomina haczyk lub uchwyt parasola osadzonego w ziemi. Składa się z aorty wstępującej, łuku aorty oraz aorty zstępującej, które są najdłuższymi fragmentami tego naczynia.

Tętniak to obszar tętnicy, w którym następuje poszerzenie światła o więcej niż 50% w porównaniu do prawidłowej wartości. Przeciętna średnica aorty u zdrowych dorosłych nie przekracza zazwyczaj 40 mm w okolicach serca, a maleje w miarę oddalania się od serca. Wzrost średnicy aorty z wiekiem wynosi około 0,9 mm u mężczyzn i 0,7 mm u kobiet. Zjawisko to jest naturalnym procesem, ale nadmierny przyrost średnicy aorty może prowadzić do tętniaka, który może zagrażać życiu ze względu na ryzyko pęknięcia. Duże tętniaki rosną szybciej niż małe.

Przyczynami zmian w ścianie aorty, które mogą prowadzić do tętniaków, są głównie miażdżyca, ale istnieją także inne, rzadsze czynniki, takie jak zmiany genetyczne czy różnego rodzaju zapalenia. Tętniaki aorty można podzielić na kilka grup, biorąc pod uwagę różne kryteria, takie jak kształt, budowa ściany czy umiejscowienie.

Podsumowując, tętniaki aorty mogą przybierać różne formy i lokalizacje, a ich powstanie może być związane z różnymi czynnikami.

Częstość występowania tętniaków aorty wzrasta wraz z wiekiem, a obecnie jest to choroba coraz częstsza, szczególnie wśród osób starszych. Faktory ryzyka rozwoju tętniaka aorty to płeć męska, historia choroby w rodzinie, palenie papierosów, obecność miażdżycy, choroba płuc i nadciśnienie tętnicze, hipercholesterolemia oraz choroby serca i naczyń.

Ostatnie badania genetyczne wykazały, że tętniaki aorty mają podłoże genetyczne, zwłaszcza związane z chromosomem 9p21. Częściej występują u osób rasy białej.

Tętniaki aorty brzusznej stanowią większość diagnozowanych tętniaków aorty i są częstsze u mężczyzn niż u kobiet. Ich częstość występowania wzrasta wraz z wiekiem, z największym odsetkiem u osób powyżej 75. roku życia. Jednak ogólnie liczba zachorowań na tętniaka aorty brzusznej zmniejszyła się w ciągu ostatnich 20 lat.

Co do tętniaków aorty piersiowej, są one diagnozowane równie często u obu płci i głównie dotyczą aorty wstępującej.

Pęknięcie tętniaków aorty brzusznej, choć rzadkie, może być śmiertelne, a w USA jest jedną z głównych przyczyn zgonów związanych z chorobami serca i naczyń.

Tętniak aorty jest często niezauważalny przez długi czas. Jednakże poszerzony odcinek aorty może sprzyjać tworzeniu się skrzepliny, która może wędrować z krwią i wywoływać różne incydenty takie jak udar mózgu, niedokrwienie kończyn dolnych lub jelit, zawał nerki, czy zespół niebieskich palców. Objawy tętniaka zależą od jego umiejscowienia. Na przykład tętniak aorty piersiowej może objawiać się bólem klatki piersiowej, bólem pleców, a także innymi dolegliwościami takimi jak dysfagia, chrypka, kaszel, czy duszności. Natomiast tętniak aorty brzusznej zazwyczaj nie daje objawów, chociaż przy dużych tętniakach mogą pojawić się bóle brzucha. Pęknięcie tętniaka aorty stanowi zagrożenie dla życia i może objawiać się silnym bólem w klatce piersiowej lub brzuchu, szybkim pogorszeniem stanu ogólnego oraz objawami wstrząsu. W zależności od miejsca pęknięcia, mogą wystąpić różne powikłania, takie jak tamponada serca czy krwawienie z przewodu pokarmowego. Podczas badania lekarskiego tętniaki aorty mogą być trudne do zdiagnozowania, ale lekarz może wykryć je podczas badania palpacyjnego lub słyszeć szmery nad aortą brzuszną podczas osłuchiwania.

Jeśli istnieje podejrzenie tętniaka aorty, należy skonsultować się z lekarzem rodzinnym i przejść odpowiednie badania diagnostyczne. Szybkie rozpoznanie pozwoli ocenić ryzyko i podjąć leczenie w odpowiednim czasie.

W przypadku nagłego pogorszenia stanu zdrowia i wystąpienia silnego bólu u pacjenta z zdiagnozowanym tętniakiem aorty (podejrzenie pęknięcia tętniaka), konieczne jest natychmiastowe wezwanie pogotowia ratunkowego. Pęknięcie tętniaka aorty wymaga pilnej interwencji chirurgicznej.

Tętniak zazwyczaj jest przypadkowo wykrywany poprzez badania obrazowe z innych powodów, takich jak badania rutynowe wymagane przez pracodawcę lub zlecone z powodu innej choroby, na przykład miażdżycy.

Główne metody diagnostyczne w przypadku podejrzenia tętniaka aorty obejmują RTG klatki piersiowej (do obserwacji poszerzenia aorty piersiowej), echokardiografię (do oceny aorty przy podejrzeniu tętniaka aorty wstępującej i łuku) oraz USG jamy brzusznej (do rozpoznania tętniaków aorty brzusznej).

Angiografia tradycyjna lub angio-TK pozwalają dokładnie ocenić wielkość i zasięg tętniaka, a także zależności anatomiczne między tętniakiem a sąsiednimi narządami i tętnicami.

Badania kontrolne tętniaków aorty powinny być wykonywane regularnie, z częstotliwością uzależnioną od wielkości zmiany. Konieczna jest także stała obserwacja tętniaków, aby podjąć decyzję o konieczności interwencji chirurgicznej.

W przypadku bezobjawowych tętniaków aorty piersiowej zaleca się regularne badania kontrolne, aby monitorować rozwój choroby i podejmować odpowiednie działania w razie konieczności.

Częstotliwość badań kontrolnych tętniaków aorty brzusznej zależy od wielkości zmiany, ale w każdym przypadku istotne jest regularne monitorowanie pacjenta i podejmowanie działań profilaktycznych.

Zarówno w profilaktyce, jak i terapii tętniaka aorty kluczowe znaczenie ma eliminacja czynników ryzyka chorób sercowo-naczyniowych, w szczególności zaprzestanie palenia tytoniu oraz właściwa kontrola ciśnienia krwi. Przed planowanym leczeniem tętniaka aorty istotna jest również ocena kardiologiczna w celu wykluczenia choroby wieńcowej i ewentualne leczenie w przypadku jej rozpoznania.

Leczenie farmakologiczne polega na stosowaniu leków z grupy β-blokerów. Długotrwałe doustne przyjmowanie tych leków spowalnia tempo wzrostu tętniaków aorty brzusznej o średnicy powyżej 4 cm, ale nie wpływa na częstość pęknięć. Leczenie farmakologiczne jest zalecane również u pacjentów z tętniakiem aorty piersiowej oraz z zespołem Marfana. W przypadku pacjentów z zespołem Marfana lekarz może również przepisać losartan.

Najskuteczniejszą metodą leczenia jest terapia operacyjna. Zwykle polega ona na usunięciu zmienionego odcinka aorty i wszczepieniu protezy naczyniowej (sztucznego odcinka aorty) w miejsce tętniaka. Decyzję o operacji podejmuje lekarz we współpracy z pacjentem, uwzględniając rozmiary tętniaka, jego rozwój w czasie, ewentualne objawy, a także stan zdrowia pacjenta (np. ewentualną niedomykalność zastawki aortalnej, zespół Marfana, planowaną ciążę). Ogółem, operacyjne leczenie jest zalecane dla bezobjawowych dużych tętniaków (powyżej 55 mm lub 60 mm), szybko rosnących tętniaków (o przynajmniej 5 mm w ciągu 6 miesięcy lub 7 mm w ciągu roku) oraz dla wszystkich objawowych lub pękniętych tętniaków. Po zabiegu zalecana jest regularna kontrola za pomocą USG lub TK co 5 lat.

Procedura wewnątrznaczyniowego wszczepienia stentu, czyli małoinwazyjny zabieg, polega na wprowadzeniu "sprężynki" stabilizującej ścianę aorty za pomocą specjalnego cewnika przezskórnie do naczyń. W przypadku tętniaka aorty piersiowej, procedura ta może być stosowana; natomiast w przypadku tętniaka aorty brzusznej jest przeznaczona dla pacjentów, u których operacja niesie za sobą duże ryzyko lub jest niemożliwa. Po zabiegu konieczna jest systematyczna kontrola w celu wykrycia ewentualnego dalszego rozrostu tętniaka.

Tętniaki mają tendencję do powiększania się i pękania. Ryzyko pęknięcia tętniaka aorty brzusznej w ciągu 5 lat jest tym większe, im większa jest średnica tętniaka i wynosi: 2% przy średnicy tętniaka mniejszej niż 40 mm, 20% przy średnicy ponad 50 mm, a 40% przy średnicy przekraczającej 60 mm. Jeśli średnica tętniaka zwiększa się wyraźnie z badania na badanie (tj. o 5 mm w ciągu 6 mies.), ryzyko pęknięcia zwiększa się 2-krotnie.

Tętniaki aorty piersiowej powiększają się średnio o 1 mm/rok (najszybciej tętniaki aorty zstępującej, duże i w zespole Marfana); ryzyko pęknięcia przy średnicy większej niż 60 mm wynosi 7%/rok, a przy mniejszej niż 50 mm 2%/rok. Każdy tętniak aorty, zwłaszcza piersiowej (rzadziej aorty brzusznej), może ulec rozwarstwieniu.

Pęknięcie tętniaka aorty to ciężki, szybko postępujący stan, który w 50% przypadków kończy się zgonem jeszcze zanim pacjent znajdzie się w szpitalu. Także ryzyko związane z operacją pękniętego tętniaka aorty jest znacznie większe niż w przypadku planowego zabiegu przeprowadzonego zanim dojdzie do pęknięcia.

Przy prawidłowej kwalifikacji chorego do leczenia zabiegowego oraz wolnym od powikłań przebiegu operacji, pacjenci po usunięciu tętniaka aorty żyją podobnie długo jak osoby bez tętniaka aorty.

Po leczeniu tętniaka aorty należy bardzo dokładnie przestrzegać zaleceń medycznych. Ważne jest zapobieganie chorobom układu sercowo-naczyniowego poprzez rzucenie palenia tytoniu, regularną aktywność fizyczną, zdrową dietę, kontrolę masy ciała w przypadku nadwagi, oraz monitorowanie chorób przewlekłych, takich jak nadciśnienie tętnicze, cukrzyca, czy POChP.

Regularne badania kontrolne również są kluczowe. Po operacji konieczne są one co 5 lat, natomiast po zabiegu wewnątrznaczyniowym zalecane jest badanie obrazowe aorty (np. angio-TK) po 1, 6 i 12 miesiącach, a następnie zazwyczaj raz do roku, stopniowo przeradzając się w kontrole coraz rzadsze.

Nie do końca zrozumiano, dlaczego niektórzy ludzie rozwijają tętniaka aorty pod wpływem czynników ryzyka, takich jak miażdżyca czy nadciśnienie tętnicze, podczas gdy inni nie. Jednak wiadomo, że przewlekłe choroby oraz palenie tytoniu sprzyjają powstawaniu tętniaków, dlatego ważne jest stosowanie profilaktyki chorób serca i naczyń. Jeśli masz hipercholesterolemię lub nadciśnienie tętnicze, konieczne jest odpowiednie leczenie i przestrzeganie zaleceń lekarskich.